Iedereen verlangt ernaar om ‘geheel’ in het leven te staan – het gevoel volledig in balans te zijn met zichzelf en de omgeving. Toch komen velen op een punt dat hun huidige wereldbeeld tekortschiet. In plaats van rust en voldoening brengt het conflicten, onzekerheid en disharmonie.
Het goede nieuws is dat dit besef ook een kans is: een uitnodiging om je perspectief te verruimen en nieuwe bronnen van wijsheid te ontdekken. In verschillende eeuwenoude tradities vinden we inspiratie om met moed en inzicht een vollediger, harmonieuzer leven te leiden.
Hieronder verkennen we een aantal inzichten uit onder andere de I Tjing, Nunchi en Sun Tzu’s Kunst van het Oorlogvoeren (bekend van het motto “winnen zonder strijd”), en hoe deze kunnen helpen bij het hervinden van innerlijke heelheid.
“Je kunt het niet bedenken.” Met deze provocatieve uitspraak wordt bedoeld dat louter rationeel nadenken vaak niet volstaat om een doorbraak te bereiken. Als je wereldbeeld niet meer werkt, zul je het nieuwe niet vinden met dezelfde manier van denken die je altijd al hebt gebruikt.
Onze logica is geneigd binnen bekende kaders te blijven. Echte vernieuwing vraagt om verbeeldingskracht, intuïtie en durf om buiten de gebaande paden te treden.
Denk aan baanbrekende denkers en doeners in de geschiedenis: zij volgden vaak een visioen of innerlijk weten dat in eerste instantie ondenkbaar leek. De Britse primatologe Jane Goodall bijvoorbeeld vertrok als jonge vrouw naar de Afrikaanse wildernis om chimpansees te bestuderen – een ongebruikelijke keuze in haar tijd. Het was niet iets wat ze volledig had kunnen bedenken met haar verstand; toch bleek het precies haar roeping. Zo’n sprong in het onbekende vergt vertrouwen in meer dan alleen het intellect.
Ook de oude Chinese filosofie kan helpen je denkraam open te breken. De I Tjing , I Ching (Boek der Veranderingen) leert ons dat het leven voortdurend in beweging is en cyclisch verloopt. Yin en yang – tegengestelde krachten – vormen samen een dynamisch geheel. Om heelheid te ervaren moeten we durven meebewegen met veranderingen in plaats van star vast te houden aan ons oude wereldbeeld.
Soms betekent dit intuïtief een wending nemen die rationeel misschien niet direct te verklaren is. Juist die flexibiliteit van geest en het vertrouwen in het onbekende vormen de voedingsbodem voor groei. Met andere woorden: laat de controle van het denken wat los en sta open voor wat je voelt of innerlijk weet. De oplossing voor je onbehagen is waarschijnlijk iets wat je niet vooraf kunt uitrekenen, maar al doende ontdekt – je kunt het niet van tevoren bedenken, je moet het ervaren.
“Beschikbaar zijn.” Deze twee woorden klinken eenvoudig, maar ze vormen misschien wel het hoogst haalbare. Beschikbaar voor het huidige moment, voor de mensen om je heen, voor wat het leven nú van je vraagt. Veel conflict en onvrede ontstaat wanneer we afwezig zijn – bijvoorbeeld verstrikt in gedachten over het verleden of de toekomst – en daardoor niet echt luisteren of zien wat er hier-en-nu gebeurt.
Echte aanwezigheid vergt moed: het is makkelijker om in je eigen hoofd te leven dan je open te stellen en beschikbaar te zijn voor de werkelijkheid van het moment. Toch ligt juist in die volledige aandacht een sleutel tot harmonie.
In Korea kent men het begrip Nunchi, dat wel omschreven wordt als de kunst van het aanvoelen van situaties en emoties van anderen. Iemand met snelle nunchi observeert stil de signalen in een gezelschap – wie spreekt, wie zwijgt, welke stemming er heerst – en past zijn gedrag daarop aan.
Vanaf jonge leeftijd leren Koreanen dat onoplettendheid tegenover je omgeving niet alleen onbeleefd is, maar ook onwijs: “Heb je geen nunchi?” zegt een ouder tegen een kind dat niet doorheeft dat iedereen rechts op de roltrap staat terwijl hij links in de weg staat.
Het gaat erom “ingeplugd” te zijn op je omgeving – volledig aanwezig en ontvankelijk, zodat je de dynamiek begrijpt en in harmonie kunt meebewegen. Wie beschikbaar is met zijn aandacht, verkleint de kans op misverstanden en wrijving aanzienlijk. Je komt eerder sympathiek en begripvol over en je merkt subtiele behoeftes of spanningen op voordat ze escaleren. Nunchi benadrukt zo collectieve harmonie en onderlinge afstemming, iets dat ook in onze westerse wereld van pas komt nu polarisatie zo sterk is.
Beschikbaarheid in het moment geldt niet alleen sociaal, maar ook innerlijk. Onderzoek van Harvard-psychologen heeft aangetoond dat mensen gelukkiger zijn als ze met hun aandacht volledig bij hun huidige activiteit zijn, ongeacht wat die activiteit is. Met andere woorden: een afdwalende geest is een ongelukkige geest, een aanwezige geest is een gelukkige geest.
Zodra je echt honoreert wat dit moment je biedt, verdwijnt veel onrust en worsteling als sneeuw voor de zon. Je wordt effectiever in alles wat je doet en ervaart meer voldoening, simpelweg omdat je er bent. Beschikbaar zijn betekent dus je volle aanwezigheid schenken aan het leven – aan een gesprek, een taak, of simpelweg je eigen ademhaling – en daarmee eer je zowel jezelf als de ander. Vanuit die stand van opmerkzame rust kun je veel bewuster en wijzer handelen.
Conflict en tegenstand horen bij het leven; je ontkomt er niet aan. Maar hoe je ermee omgaat, bepaalt of het je groei bevordert of juist meer schade en verdeeldheid brengt. De Chinese generaal-filosoof Sun Tzu schreef 2.500 jaar geleden al dat het hoogste doel van de kunst van het oorlogvoeren is “winnen zonder strijd”.
Met andere woorden: de beste generaal is niet degene die de meeste veldslagen wint, maar degene die fysieke gevechten weet te voorkomen. Deze oude wijsheid is verrassend vredelievend: het erkent dat elke strijd, zelfs als je wint, aan beide zijden verlies en pijn veroorzaakt. Echt succes is een overwinning zónder dat er überhaupt strijd nodig was.
Hoe bereiken we zo’n overwinning zonder strijd in ons dagelijks leven? Ten eerste door begrip en kennis. Sun Tzu benadrukt dat een wezenlijk deel van conflictbeheersing bestaat uit zelfkennis én inzicht in de ander. “Wie weet wat hij zelf wil en wat de ander wil, heeft de grootste kans om te kunnen winnen zonder strijd”, stelt hij. Als je alleen je eigen wensen kent en niet die van de ander, of andersom, dan is de kans op een goede afloop hoogstens fifty-fifty.
Pas wanneer je zowel je eigen belangen als die van de tegenpartij doorgrondt, kun je creatieve oplossingen vinden waarin niemand verliest. In de praktijk betekent dit: luister echt naar de ander, probeer te begrijpen waar hun behoefte of pijn zit, terwijl je ook eerlijk bent over je eigen kernbelangen. Vaak ontstaat conflict doordat beide partijen zich miskend voelen. Door aandachtig te kijken vanuit beider perspectief, kun je die patstelling doorbreken en een uitkomst zoeken waarin alle betrokkenen zich gehoord voelen.
Ten tweede is de innerlijke houding cruciaal. Sun Tzu omschrijft vijf deugden voor een goede leider: wijsheid, oprechtheid, menselijkheid (mededogen), moed en discipline. Opvallend is dat hij naast moed juist ook menselijke warmte en oprechtheid noemt. Die eigenschappen helpen om conflict niet persoonlijk of verbitterd te maken, maar er met een ruim hart in te gaan.
Daarnaast zegt Sun Tzu dat alleen een eenvoudige, nederige geest echt helder kan zien wat nodig is; en dat alleen rust en innerlijke vrede een groots perspectief geven. Met andere woorden, wie ego en onrust beteugelt, kan van een hoger afstandje het geheel overzien en intuïtief aanvoelen wat de juiste zet is. Dit lijkt sterk op wat in Zen of taoïstische filosofie wordt bepleit: een onthechte blik. Neem bewust even afstand van de situatie, adem diep, en probeer te kijken zonder oordeel. Dan zie je vaak oplossingen die in de hitte van de emotie onzichtbaar waren.
Een mooi voorbeeld van wijselijk omgaan met conflict vinden we weer in de I Tjing, I Ching. Deze leer van veranderingen adviseert in het hexagram Terugtrekking (33) dat soms niet ingaan op een conflict de beste strategie is. Vrijwillig en tijdig terugtrekken kan een situatie ontmijnen voordat het uit de hand loopt – en het vergt juist kracht en inzicht om dat te doen zonder bitterheid.
“Het is geen zwakte, maar een strategische zet om je op het juiste moment en op de juiste manier terug te trekken,” aldus de klassieke commentaren. Door kalm afstand te nemen (“de mindere mens op afstand te houden, niet boos maar met reserve”), voorkomt de edele mens dat hij wordt meegesleept in negativiteit. Dit principe doet denken aan een aikido-meester die een aanval niet blokkeert met brute kracht, maar opzij stapt en de agressie laat uitrazen zonder zelf geraakt te worden.
Soms betekent winnen zonder strijd dus simpelweg: niet reageren op provocatie, jouw energie niet verspillen aan nutteloze strijd. Natuurlijk vraagt dit wederom om zelfbeheersing en moed, want ons ego wil vaak direct terugslaan. Maar als je de wijsheid vindt om op het juiste moment los te laten of af te wachten, zal het conflict vaak vanzelf oplossen of een betere gelegenheid bieden om het aan te pakken.
“Leer te kijken naar wat er niet is maar wel zou moeten zijn.” Deze raad klinkt paradoxaal, maar hij wijst op een diep inzicht: vaak ligt de oplossing of het wezenlijke element juist in het onzichtbare, het lege, het afwezige.
Een beroemd Taoïstisch beeld zegt: dertig spaken komen samen in het midden van een wiel, maar dankzij de lege naaf kan het wiel pas draaien. Met andere woorden, de ruimte in het hart van het wiel – die op het eerste gezicht niets is – is juist van essentieel belang. Zo ook in ons leven en denken: we richten onze aandacht meestal op de dingen die er wél zijn, maar vergeten het belang van de leegte ertussen.
Die leegte kan vele vormen aannemen. Het kan de rust en ruimte in je geest zijn, die nodig is om nieuwe inzichten te laten ontstaan. Zoals muziek bestaat bij de gratie van stiltes tussen de noten, zo groeit begrip in de pauzes tussen onze gedachten. Als je voortdurend bezig bent met doen en denken, zonder momenten van stilte, is er geen ruimte voor iets nieuws om zich aan te dienen.
Beschikbaar zijn – waar we het eerder over hadden – betekent ook innerlijke ruimte scheppen. Denk aan meditatie of gewoon even nietsdoen: in die leegte wordt het onzichtbare belangrijke vaak zichtbaar.
Kijken naar wat ontbreekt slaat ook op situaties of relaties: wat mis je precies om je heel te voelen? Iemand die zich onvervuld voelt in zijn bestaan, kan bijvoorbeeld van alles hebben – een goede baan, een mooi huis, veel kennis – en toch knaagt er iets. Misschien ontbreekt er zingeving of verbondenheid. Dat zijn geen tastbare zaken, eerder ruimtes in het leven die gevuld zouden moeten worden met betekenis, liefde of gemeenschap.
De I Tjing-commentator Richard Wilhelm schreef: “Volledigheid van het leven is alleen mogelijk in verbondenheid. Geen mens voltooit iets geheel alleen; voor de vervulling van elke taak is gemeenschap nodig”. Met andere woorden: als jij het gevoel hebt dat er iets fundamenteels mist, is de kans groot dat het te vinden is in een verbinding – met andere mensen, met de natuur, of met een hoger doel. Dat onzichtbare wij-gevoel, het deel uitmaken van een groter geheel, is precies de naaf die het wiel van het leven draaiend houdt.
Tot slot wijst de Taoïstische levenskunst ons erop te waarderen wat er al is, in plaats van obsessief te focussen op wat je denkt dat ontbreekt. Paradoxaal genoeg zie je soms pas wat er ontbreekt als je eerst dankbaar wordt voor wat er wél is.
Een vis die op zoek is naar de zee beseft niet dat hij er allang in zwemt. Zo nemen wij de stille basis van ons bestaan vaak voor lief. Stilte, ruimte, pauze – ze zijn altijd aanwezig, maar we moeten leren ze op te merken en te benutten.
In die schijnbare nietsheid schuilt een enorme potentie. Leegte is niet leeg, het is een veld van mogelijkheden. Wanneer je dat principe omarmt, ga je creatieve oplossingen zien die voorheen verborgen waren en voel je je gesteund door iets dat groter is dan jezelf.
Het pad naar innerlijke heelheid vraagt moed, nieuwsgierigheid en geduld. Moed om oude zekerheden los te laten en je open te stellen voor nieuwe inzichten – om te erkennen dat je het niet allemaal kunt bedenken en dat dat oké is.
Nieuwsgierigheid om te leren van andere culturen en filosofieën, zoals de I Tjing’s wisselwerking van yin en yang, de sociale verfijning van Nunchi, of Sun Tzu’s strategische wijsheid om te winnen zonder strijd. En vooral geduld om deze lessen stap voor stap in de praktijk te brengen.
Elke dag biedt gelegenheden om te oefenen: een meningsverschil op het werk is een kans om eens niet in de aanval te gaan maar met een Sun Tzu-bril te kijken hoe je het onderliggende probleem kunt oplossen zonder strijd. Een moment van verveling thuis is misschien een uitnodiging tot beschikbaar zijn: leg je telefoon weg en ervaar bewust de rust of maak oprechte aandacht vrij voor een dierbare. En als je onrust voelt over iets dat je leven mist, probeer dan eens stil te zitten met die vraag – laat de leegte toe – en kijk welk inzicht er uit de stilte opborrelt.
Innerlijke heelheid bereiken is geen eenmalig project maar een levenslange reis. Je wereldmodel zal blijven evolueren naarmate je groeit. Door verbeeldingskracht te benutten, volledig aanwezig te zijn, wijs met conflict om te gaan en de kracht van leegte te erkennen, zal je steeds meer het gevoel krijgen dat je geheel leeft. Je staat meer in harmonie met jezelf én met de wereld om je heen.
Het conflict en de disharmonie maken plaats voor een gevoel van verbinding en zin. Dat is de beloning voor wie moedig de sprong waagt naar een ruimer bewustzijn.
En bedenk: beschikbaar zijn in het leven – met een open geest en een open hart – is misschien wel het hoogst haalbare. Vanuit die houding zullen heelheid en harmonie geen verre idealen meer zijn, maar een ervaarbare realiteit in jouw dagelijks leven.
Bronnen: I Tjing / Book of Changes; Sun Tzu, The Art of War (vertaling Winnen zonder strijd); Euny Hong, The Power of Nunchi.